Αρμονία στην Ησιόδεια Θεογονία,  στον Ηράκλειτο, στον Αριστοτέλη.

Η αρμονία του Σύμπαντος.

Η προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς( Leibniz)

H αρμονία του Παρθενώνος. 

 

Με τον Άρη, που όταν πολεμά, τρυπά τις βαριές δερμάτινες ασπίδες , γέννησε η Κυθέρεια Αφροδίτη τους δεινούς, τρομερούς και φοβερούς, Δείμο και Φόβο που όταν πολεμούν με τον εκπορθητή των πόλεων, πατέρα τους Άρη, διαλύουν και συγκλονίζουν τις πυκνές φάλαγγες των στρατιωτών όσο κρατά ο κρύος πόλεμος. Κόρη του ίδιου ζευγαριού, του Άρεως και της Αφροδίτης, ήταν  η Αρμονία που παντρεύτηκε ο μεγαλόψυχος  Κάδμος.  Ησίοδος, Θεογονία, 934- 937.( το αρχαίο κείμενο στη Σημ.1.)

Από τον Ησίοδο μαθαίνουμε ότι η Αρμονία ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης. Ο Άρης ήταν «παρών» σε κάθε πολεμική σύγκρουση, σε κάθε εχθρότητα, σε κάθε εκστρατεία σε κάθε εξοπλιστική πράξη. Ανδροπρεπής, ρωμαλέος, πανέμορφος. Η Αφροδίτη, θεά του Έρωτα, πάγκαλος, με αφοπλιστική θηλύτητα, δονούμενη από  ερωτικό πάθος,  ωραιότερη όλων των θνητών και αθανάτων γυναικών,  ήταν το απόλυτο σύμβολο του σαρκικού αλλά και του ψυχικού έρωτος.  Στοιχεία δομικά του χαρακτήρα της ήταν  η εκδικητικότητα και η ευθιξία. Το κάλλος δεν της έφτανε για να προκαλεί ανίκητα  ερωτικά αισθήματα  αλλά στην υπηρεσία του λάγνου ερωτισμού της  βασικό ρόλο έπαιζαν τα ενδύματα και η  ζώνη που όποιος θεός  ή θνητός την αντίκριζε έχανε κάθε έλεγχο, «έλειωνε» από έρωτα και πόθο.

Στη γνωστή φράση, ο έρωτας είναι πόλεμος  διακρίνουμε την ανίκητη έλξη και ταύτιση των δύο θεών, του Άρη και της Αφροδίτης. Καρπός του έρωτα τους η όμορφη Αρμονία.  Το ζητούμενο της Αρμονίας ,σε κάθε ερωτικό ζευγάρι, είναι μια ομαλή σχέση ισορροπίας όπου κανείς  εκ των δύο, δεν υπάρχει εις βάρος του άλλου. Το πάθος που χαρακτήριζε τους δύο θεούς  απέκτησε  μέτρο και ευγένεια με τη γέννηση της Αρμονίας.

Η Αρμονία με τον βασιλιά της Θήβας Κάδμο απέκτησε  πολλά παιδιά, ανάμεσα τους και την Σεμέλη, τόσο όμορφη, που ο Δίας έσμιξε μαζί της για να γεννηθεί ένας ακόμα θεός, ο Διόνυσος.  Η Αρμονία, κόρη της Αφροδίτης και του Άρη αποδεικνύει αυτό που λέγεται  από την αρχαιότητα:  « τα αντίθετα έλκονται» ή μήπως  συμβαίνει ακριβώς το αντιδιαμετρικό «αν δεν ταιριάζαμε δεν θα συμπεθεριάζαμε»; Απαντήσεις υπάρχουν πολλές,  αφού ο μύθος , ο κάθε μύθος, αφήνει χώρο για τόσες εξηγήσεις όσοι είναι  και οι άνθρωποι που τον διηγούνται, τον γράφουν, τον μεταφέρουν στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στην τέχνη,..

Ας θυμηθούμε και το σύνθημα των Hippies, Make love not war, όπου πάλι οι δύο θεοί της αγάπης και του πολέμου τίθενται  στα άκρα των επιλογών των νέων.

Ίσως  η φύση να μη θέλει τα όμοια, αλλά να επιθυμεί  τα ενάντια, τα αντίθετα. Με τα αντίθετα συνθέτει η φύση τις συναινετικές, αρμονικές, φιλικές ενέργειες της. Έτσι η φύση οδηγεί το άρρεν προς το θήλυ και με την ένωση τους επιτυγχάνεται  δια των εναντίων η πρώτη ομόνοια. Η φύση δεν οδηγεί  το αρσενικό σε αρσενικό ούτε το θηλυκό σε θηλυκό. Ένώνει τα αντίθετα και όχι τα όμοια. Φαίνεται ότι και η τέχνη μιμείται την φύση και ακολουθεί τις επιλογές της. Στη ζωγραφική προκειμένου ο καλλιτέχνης να αποδώσει όσο πιο φυσικά αυτά που ζωγραφίζει αναμειγνύει τα λευκά με τα μαύρα , την ώχρα με τα κόκκινα,..

Η αρμονία στη μουσική επιτυγχάνεται δια της συνθέσεως αντιθέτων ήχων, οξείς ήχοι συνδυάζονται με  βαρείς, οι μακροί με βραχείς.

Η γραμματική συνθέτει και αυτή τα αντίθετα:  τα έχοντα φωνή φωνήεντα  με  άφωνα γράμματα και έτσι δημιουργείται η τέχνη του λόγου και της γραφής. Αυτό ακριβώς διδάσκει ο σκοτεινός Ηράκλειτος: Συνάψιες όλα και ούχ όλα, συμφερόμενον διαφερόμενον, συνάδον διάδον, και εκ πάντων έν, και εξ ενός πάντα.  Αριστοτέλης, Περί κόσμου 5, 396b,7.( το αρχαίο κείμενο στη Σημ.2.).

O Αριστοτέλης, αναφερόμενος βιβλιογραφικά, στον Σκοτεινό, όπως γράφει, Ηράκλειτο, υποστηρίζει ότι δια της συνθέσεως των αντιθέτων στις ανθρώπινες σχέσεις, στην τέχνη, στη μουσική, στο λόγο, στη γραφή,..επιτυγχάνεται Αρμονία. Αναφέρεται στη θεωρία του Ηράκλειτου γνωστή ως Αρμονία των αντιθέτων.

Η Αρμονία των Σφαιρών,  είναι η κίνηση του Σύμπαντος η οποία παράγει μουσική και προκαθορίζεται ( Σημ.3) από τους αριθμούς. (Η άποψη αυτή αποδίδεται στον Πυθαγόρα).

Ο αστρονόμος, γνωστός και ως «Νομοθέτης του Ουρανού», Κέπλερ (Johannes Kepler), αλλά και σχεδόν όλοι οι στοχαστές  από την αρχαιότητα έως σήμερα, αντιλαμβανόταν τον Κόσμο οργανωμένο σε μια τάξη σύμφωνα με τις αρμονικές μαθηματικές σχέσεις. Αυτό θεωρείται από πολλούς  πυθαγόρειο αξίωμα.

Η αρμονία  και η τάξη του  ουράνιου θόλου προκαλεί τον θαυμασμό από τότε που ο άνθρωπος έστρεψε το βλέμμα του στη μεγαλύτερη οθόνη του Σύμπαντος κόσμου, στον έναστρο ουρανό.

Η Προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς.

Η αρμονία του ανθρώπου πηγάζει από την εσωτερική του αρμονία και από την αρμονική του σχέση με το σύνολο. Η πραγματικότητα των φαινομένων των αντιληπτικών όντων έγκειται στην αρμονία του κάθε αντιληπτικού όντος με τον εαυτό του και με τα άλλα αντιληπτικά όντα. Ένα από τα στοιχεία της Προκαθορισμένης Αρμονίας του Λάιμπνιτς είναι η σωτηρία εκείνων των φαινομένων που είναι ριζωμένα με επάρκεια ώστε να αξίζει να σωθούν.

Σχετικά με την αρμονία: Μιλάμε για αρμονική ταλάντωση, αρμονική κίνηση, αρμονική συνάρτηση, αρμονική διαίρεση ευθείας, συμμετρία, αναλογικότητα, ευρυθμία, συμμετρική διάταξη πραγμάτων, φαινομένων, ήχων, μια εύτακτη αναλογία. 

Αρμονία, ρυθμός, μελωδία είναι τα 3 βασικά δομικά στοιχεία της μουσικής. Η συνήχηση των μουσικών φθόγγων λέγεται Αρμονία.

Ηarmony (αγγλικά), harmonie (γαλλικά)  Ηarmonie (γερμανικά),..Το Η, h, είναι η δασεία που εδώ μας θυμίζει την αρμονική και κομψή της ύπαρξη ως ιερό απομεινάρι που μας έρχεται σαν πολύτιμο δώρο  από τις ξένες γλώσσες.

Δυσαρμονία είναι το αντίθετο της Αρμονίας. Η αρχαία ελληνική θρησκεία- μυθολογία, εμπεριέχει την δυσαρμονία, την έλλειψη τάξεως και συμμετρίας στον κόσμο. Πλήθος τέρατα, μειξογενή πλάσματα, γίγαντες, κύκλωπες,.. βρίσκονται στον αντίποδα της συμπαντικής αρμονίας, βρίσκονται στη σφαίρα της δυσαρμονίας σε σχέση με την εξέλιξη του ανθρώπου.

Η Αρμονία στον Παρθενώνα.

Ο Παρθενών είναι το κορυφαίο επίτευγμα της αρχαίας αρχιτεκτονικής,  ένα από τα κορυφαία, λαμπρότερα και τελειότερα κατορθώματα  του ανθρώπινου πνεύματος. Οι αναλογικές σχέσεις στο μνημείο συνθέτουν ένα σύνολο αρμονικό και ισορροπημένο. Αν θα ζητούσαμε ένα ορισμό της Αρμονίας θα μας τον έδινε η αρχιτεκτονική του Παρθενώνος: Αρμονία είναι η εύρυθμη διάταξη των μελών του Παρθενώνος προς το σύνολο.

Το μνημείο δονείται από ένα παλμό ζωής, μία έκφραση ενός ζωντανού οργανισμού, ένα ζωτικόν φαίνεσθαι. Η σκόπιμη ελάφρυνση της ύλης,  οι οπτικές εκλεπτύνσεις του Παρθενώνος συνθέτουν πλήθος μελετημένων  μη κανονικών αρχιτεκτονικών μορφών και χαράξεων, ένα σύνολο λειτουργικών ακανονιστιών οι οποίες «κτίζουν» ένα έργο με ζωντανή πνευματικότητα και πολύ προχωρημένες καλλιτεχνικές προθέσεις.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε στους αρμούς ώσεως του Παρθενώνα.  Το σύνολο των αρχιτεκτονικών μελών και ανάγλυφων του  μνημείου συνδέονται μεταξύ τους  με τις τελειότερες και τεχνολογικά  πολύ εξελιγμένες αρμόσεις που θα ήταν πολύ δύσκολο να επιτευχθούν  ακόμα και στη σημερινή εποχή. (Σημ. 4).

Η λέξη αρμονία έχει την ίδια ρίζα με τις λέξεις αρμό, αρμόζω ( συνάπτω, συνδέω). Αν οι αρμοί του μνημείου δεν είχαν τόσο τέλεια συναρμογή μεταξύ τους δεν θα είχαμε αυτό το λαμπρό μνημείο σύμβολο του παγκόσμιου πολιτισμού. O Παρθενών στηρίζει όλη του τη μεγαλοπρέπεια και αρμονία πάνω στους αφανείς αρμούς του. Η Ηρακλείτεια σοφία: Δια της συνθέσεως των αντιθέτων επιτυγχάνεται αρμονικό αποτέλεσμα. Οι τέλειες αφανείς αρμόσεις επιτρέπουν , μέσω των οπτικών εκλεπτύνσεων, να έχει το μνημείο τις απαραίτητες ακανονιστίες που του χαρίζουν το ζωτικόν φαίνεσθαι.

Πρέπει να μην ξεχάσουμε το ευγενές υλικό δομής του μνημείου, το πολύτιμο πεντελικό μάρμαρο που με τις γεωλογικές αρετές του έδωσε την δυνατότητα στους εμπνευσμένους Φειδία, Ικτίνο και Καλλικράτη να δημιουργήσουν, να συναρμόσουν με τέλειο τρόπο το μνημείο. Ο Παρθενών, σίγουρα, απετέλεσε αντικείμενο υψηλών σκέψεων για τους  μεταγενέστερους Πλάτωνα και Αριστοτέλη. Εξ` άλλου η αριστοτελική εντελέχεια των μαρμάρινων όγκων του πεντελικού μαρμάρου οδηγεί στον ίδιο τον Παρθενώνα. Η λανθάνουσα κίνηση που συμβάλλει στη ζωντανή πνευματική αρχιτεκτονική του μνημείου έχει σαν φιλοσοφικό υπόβαθρο την σύνθεση των αντιθέτων του Ηράκλειτου που γεννήθηκε περίπου 100 χρόνια πριν αρχίσει να κτίζεται ο Παρθενών.

..καθένας  στην αρμονία σα σε ραβδί αγριλίδας ζυγιασμένος.

Άγγελος Σικελιανός, «Το διάβα του ελαιώνα», απόσπασμα

———–

Σημ. 1. αὐτὰρ Ἄρηι ῥινοτόρῳ Κυθέρεια Φόβον καὶ Δεῖμον ἔτικτε,

δεινούς, οἵ τ᾽ ἀνδρῶν πυκινὰς κλονέουσι φάλαγγας

ἐν πολέμῳ κρυόεντι σὺν Ἄρηι πτολιπόρθῳ,

Ἁρμονίην θ᾽, ἣν Κάδμος ὑπέρθυμος θέτ᾽ ἄκοιτιν.

 

Σημ.2. Ἴσως δὲ τῶν ἐναντίων ἡ φύσις γλίχεται

καὶ ἐκ τούτων ἀποτελεῖ τὸ σύμφωνον, οὐκ ἐκ τῶν ὁμοίων,

ὥσπερ ἀμέλει τὸ ἄρρεν συνήγαγε πρὸς τὸ θῆλυ καὶ οὐχ

ἑκάτερον πρὸς τὸ ὁμόφυλον, καὶ τὴν πρώτην ὁμόνοιαν διὰ

τῶν ἐναντίων σηνῆψεν, οὐ διὰ τῶν ὁμοίων. Ἔοικε δὲ καὶ ἡ

τέχνη τὴν φύσιν μιμουμένη τοῦτο ποιεῖν. Ζωγραφία μὲν γὰρ

λευκῶν τε καὶ μελάνων, ὠχρῶν τε καὶ ἐρυθρῶν, χρωμάτων

ἐγκερασαμένη φύσεις τὰς εἰκόνας τοῖς προηγουμένοις ἀπε-

τέλεσε συμφώνους, μουσικὴ δὲ ὀξεῖς ἅμα καὶ βαρεῖς, μα-

κρούς τε καὶ βραχεῖς, φθόγγους μίξασα ἐν διαφόροις φω-

ναῖς μίαν ἀπετέλεσεν ἁρμονίαν, γραμματικὴ δὲ ἐκ φω-

νηέντων καὶ ἀφώνων γραμμάτων κρᾶσιν ποιησαμένη τὴν

ὅλην τέχνην ἀπ’ αὐτῶν συνεστήσατο. Ταὐτὸ δὲ τοῦτο ἦν καὶ

τὸ παρὰ τῷ σκοτεινῷ λεγόμενον Ἡρακλείτῳ· «Συνάψιες

ὅλα καὶ οὐχ ὅλα, συμφερόμενον διαφερόμενον, συνᾷ-

δον διᾷδον· ἐκ πάντων ἓν καὶ ἐξ ἑνὸς πάντα.»

 

Σημ. 3. Βλ.εδώ για την Προκαθορισμένη Αρμονία του Λάιμπνιτς.

 

Σημ. 4.Το θέμα αυτό αποτέλεσε πεδίο μελέτης και διδακτορικής διατριβής του αρχιτέκτονα, μελετητή του Παρθενώνος, καθηγητή Αρχιτεκτονικής του Ε.Μ.Π. και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών Μανόλη Κορρέ.

 

  1. αρμονίη αφανής φανερής κρείττων: Η αφανής αρμονία είναι καλύτερη της φανερής. ( Το απόσπασμα αυτό του Ηράκλειτου διεσώθη από τον Ιππόλυτο, Έλεγχος ΙΧ 9.).

 

Αφιερώνεται στην αρχαιολόγο Ιωάννα-Μαρίνα Γαλάνη-Καζαμιάκη.

 

Ο Κωστής Καζαμιάκης είναι αρχιτέκτων, ιστορικός Αρχιτεκτονικής και ιστορικός Τέχνης.

 

Πηγή: efsyn