« Η δουλειά του δάσκαλου είναι να τεχνουργεί ανθρώπους. Να αναλώνεται τίμια, να ετοιμάζει τα πλάσματα που θα ζήσουν όχι στην φύση αλλά στον πολιτισμό, όχι στην ζούγκλα αλλά στην πόλη. Ενώ όλοι οι άνθρωποι που πλάθει ο δάσκαλος κάνουν ο καθείς το δικό του επάγγελμα και είναι ο καθείς μια ψηφίδα στο ενιαίο ψηφιδωτό της οικονομίας της αγοράς, εμείς με τον καιρό εχάσαμε τον ιδρυτικό χαρακτήρα της λειτουργίας του δασκάλου. Και την δουλειά του την επήραμε σα μια από τις πολλές δουλειές των ανθρώπων. Ένα επάγγελμα ρουτίνας. Μια μονάδα εργασίας όμοια με τις άλλες βλέπουμε και στο δάσκαλο.»
Δημήτριος Λιαντίνης
Μέσα σ’ ένα κόσμο που διαρκώς μεταβάλλεται επαναπροσδιορίζοντας το αξιολογικό σύστημα και επαναϊεραρχόντας τις ανάγκες του ατόμου, είναι επόμενο να επικρατεί αβεβαιότητα, ανασφάλεια και αστάθεια. Οι συνθήκες αυτές, μεταφερόμενες στο σύστημα του σχολείου και ειδικότερα στους μαθητές που ένεκα της πρώιμης ηλικιακής φάσης στην οποία βρίσκονται, δεν έχουν πετύχει σε ικανοποιητικό βαθμό την προσωπική και επαγγελματική τους ανάπτυξη, δημιουργούν επιπλέον σύγχυση και αδυναμία επικέντρωσης σε ρεαλιστικά κατασκευασμένους στόχους.
Ο μαθητής αδυνατεί να ανταπεξέλθει στον ρόλο που ο κόσμος των ενηλίκων έχει σχεδιάσει για αυτόν και που παραμένει αμετάβλητος- και φορτωμένος με προσδοκίες που συνεχώς αυξάνονται- πολλές δεκαετίες τώρα. Σε μια κοινωνία που εξελίσσεται ραγδαία, αυτή η σταθερότητα του ρόλου- που δεν λαμβάνει υπόψη τις αλλαγές και τις ανάγκες- προκαλεί επιπλέον σύγχυση.
Η πληροφόρηση που προέρχεται από το οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον, δεν είναι δυνατό να αξιολογηθεί και να διαχειριστεί προς όφελός του γιατί προαπαιτείται η ύπαρξη και η λειτουργία μιας συστάδας διαδικασιών που θα τον ενεργοποιήσουν και θα τον κινητοποιήσουν στο πλαίσιο ανάληψης δράσης και ανάπτυξης πρωτοβουλιών διαχείρισης της προσωπικής και επαγγελματικής του ανάπτυξης. Ο όγκος των πληροφοριών που τον βάλλουν καθημερινά είναι τεράστιος και πολλές φορές οι πραγματικά σημαντικές για αυτόν πληροφορίες παραμένουν ανεντόπιστες και άρα αναξιοποίητες.
Μεταξύ των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ένας μαθητής, προέχουσα θέση κατέχουν οι συνεχείς και χωρίς στήριξη μεταβάσεις κατά την διάρκεια της φοίτησής του από τάξη σε τάξη και από την μια εκπαιδευτική βαθμίδα στην επόμενη, μέχρι την κρίσιμη και πολυεπίπεδη μετάβασή του στον χώρο της εργασίας. Οι μεταβάσεις αυτές σε συνδυασμό με την δυσκολία καθορισμού της ταυτότητάς του, πολλές φορές οδηγούν τον μαθητή σε λάθος επιλογές και κάποτε ακόμα και σε παραβατική συμπεριφορά.
Ο εκπαιδευτικός, σε όποια βαθμίδα εκπαίδευσης και να βρίσκεται, δεν πρέπει να ξεχνάει πως εκτός από την ουσιαστική μόρφωση των μαθητών του μέσω της διδακτικής στήριξης, έχει χρέος ένεκα του ρόλου που αποφάσισε να αναλάβει, όταν κι εκείνος έπαιρνε τις δικές του επαγγελματικές αποφάσεις, να συμβάλλει στη δημιουργία ανθρώπων ολοκληρωμένων και «δουλεμένων» στο σύνολο της προσωπικότητάς τους. Με άλλα λόγια καλείται να λειτουργήσει δίνοντας έμφαση στην παιδαγωγική-συμβουλευτική διάσταση του ρόλου που αποβλέπει στην ολόπλευρη ανάπτυξη και εξέλιξη του μαθητή του. Κύριος στόχος του σύγχρονου δάσκαλου είναι και πρέπει να είναι, η δημιουργία μιας αναπτυξιακής-παιδαγωγικής σχέσης που θα βοηθήσει τους μαθητές να πλησιάσουν, να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν τις ανάγκες, τα χαρακτηριστικά και τις αξίες τους, έτσι ώστε οι ίδιοι να επιλέξουν και να πάρουν αποφάσεις σχετικά με την συνέχιση και το είδος της εκπαιδευτικής τους εξέλιξης καθώς και για την μετέπειτα επαγγελματική πορεία τους. Πρέπει να βοηθήσει τους μαθητές του να βάλουν γερές βάσεις και να αναπτύξουν δεξιότητες ζωής για την επιβίωση, την ολοκλήρωσή τους και την ενεργητική κατανόηση της κοινωνίας και του κόσμου που τους περιβάλλει. Υιοθετεί λοιπόν τον ρόλο του διευκολυντή και του συμπορευτή και επικεντρώνεται στα συναισθήματα των μαθητών του, προσπαθώντας να εγκαθιδρύσει μια παιδαγωγική σχέση, ώστε οι μαθητές σε μια θετική, ζεστή και εποικοδομητική ατμόσφαιρα, να αποσαφηνίσουν τις σκέψεις και τις αντιλήψεις τους. Και αυτό γιατί ένα κλίμα ζεστασιάς, ασφάλειας και αποδοχής στην τάξη, δημιουργεί ένα περιβάλλον καλών διαπροσωπικών σχέσεων όπου κυριαρχεί η σταθερότητα, η εμπιστοσύνη και το ειλικρινές ενδιαφέρον, που ενισχύουν την αίσθηση των μαθητών πως ανήκουν κάπου, ισχυροποιούν την αυτοεκτίμησή τους, ενώ παράλληλα δημιουργούν και ένα θετικό μαθησιακό κλίμα.
Απαραίτητο εφόδιο για να μπορέσει ο εκπαιδευτικός να λειτουργήσει σε αυτόν τον βοηθητικό ρόλο, είναι η ειλικρίνεια και η γνησιότητά του , η αποδοχή των μαθητών του ως ξεχωριστά άτομα, και η ώθησή τους προς την κατεύθυνση της αυτονόμησης, στη λήψη αποφάσεων που αφορούν το μακρύ τους ταξίδι της γνώσης και της επαγγελματικής ολοκλήρωσης. Οι ανοιχτές, δημιουργικές και οριοθετημένες συνάμα διαπροσωπικές σχέσεις στο σχολικό περιβάλλον και ιδιαίτερα μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών, επηρεάζουν θετικά την όλη μαθησιακή και κοινωνική εξέλιξη των μαθητών, δεδομένου ότι ικανοποιούν βασικές παιδευτικές ανάγκες και ενισχύουν σε μεγάλο βαθμό την αυτοεκτίμηση και αυτοαντίληψή τους.
Βασική προϋπόθεση για την άσκηση του εκπαιδευτικού ρόλου με αυτές τις συνιστώσες, είναι παράλληλα με την συνεχή του εκπαίδευσή σε θέματα που αφορούν την παιδαγωγική σχέση, η δική του δέσμευση σε μια διαδικασία εσωτερικής οργάνωσης και αυτογνωσίας .
Η επίγνωση των δικών του εσωτερικών δεδομένων αποτελεί μια από τις παραμέτρους που κάνει τη συμμετοχή του στην παιδαγωγική πράξη πραγματικά βοηθητική . Η επίγνωση των δεδομένων αυτών, του προσφέρει την ελευθερία να αξιοποιήσει τις γέφυρες που δημιουργούνται με τους μαθητές του και οι οποίες πηγάζουν και από τα δικά του βιώματα. Μπορεί επίσης να αναγνωρίζει τις διεργασίες που αφορούν το εκπαιδευτικό σύστημα που συμμετέχει. Με την προσωπική ενεργοποίηση καλλιεργεί τη θέση του παρατηρητή του εαυτού του, που συμμετέχει σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο κινείται και αλλάζει. Το περιεχόμενο, λοιπόν, που θα δώσει στο ρόλο του, προσδιορίζεται πέρα των γνώσεων του αντικειμένου, από παραμέτρους που αφορούν τον εαυτό του και την επαγγελματική του ταυτότητα. Εφόσον ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει τα αυτοαναφορικά του στοιχεία και να κινείται ως προς αυτά στα όρια του ρόλου του, δηλαδή έχει προχωρήσει στην προσωπική του διαφοροποίηση, τότε υπάρχει η δυνατότητα σταδιακά να αυτοοργανωθούν και οι άλλοι παράγοντες του συστήματος της εκπαίδευσης.
Όσοι από εμάς έχουν αποφασίσει να δουλέψουν με παιδιά και ομάδες μαθητών έχουν αποφασίσει να δουλέψουν με συνθήκες μεγάλης πολυπλοκότητας. Το σταθερό, λοιπόν, σημείο εκτός από τα επιστημονικά εφόδια μας μπορεί και πρέπει να είναι ο εαυτός μας και απαιτείται κόπος, χρόνος και μια διαδικασία κατασκευής και ανακατασκευής μιας εσωτερικής ταυτότητας, η οποία θα πρέπει να επιτρέπει την αλλαγή και την αναθεώρηση.
Αυτό που μπορεί να ορίσει ο δάσκαλος σε μια παιδαγωγική σχέση είναι ο ρόλος του. Ευθύνη του είναι να ξέρει τα όρια του και από αυτή τη σταθερή θέση να κάνει κάθε φορά τις επιλογές του προκειμένου να παρέμβει.
Πώς θα αξιοποιήσουν οι μαθητές μας την παρουσία μας, που θα κατευθυνθούν, σε πόσο χρόνο και ποιες αλλαγές θα προκύψουν, κανείς δεν ξέρει. Αυτό όμως που είναι γνωστό, είναι πως, λόγω της τάσης για ανάπτυξη, θα προσπαθήσουν να μας εντάξουν στους ρόλους που υπάρχουν ή λείπουν, δηλαδή στις ανάγκες τους για υποστήριξη .
Οι δάσκαλοι αποτελούν μια νέα πληροφορία για τους μαθητές τους . Κύρια ευθύνη τους είναι να εισαχθεί η πληροφορία αυτή στο σύστημα με οργανωμένο τρόπο, ώστε να υποβοηθήσει τη διαδικασία εσωτερικής οργάνωσής του.
Από την μεριά της τώρα η Επαγγελματική Εκπαίδευση, οφείλει να διαδραματίσει έναν περισσότερο σύνθετο ρόλο, ο οποίος θα ξεπερνά τα όρια του κλειστού συστήματος και θα επεκτείνεται στον ευρύτερο κοινωνικό και εργασιακό χώρο, στοχεύοντας τόσο στην επιτάχυνση της διαδικασίας εκμάθησης νέων τεχνολογιών όσο και στην προστασία των αυριανών πολιτών από την θυματοποιημένη και παθητική αντιμετώπιση της μάστιγας της ανεργίας. Προκειμένου όμως να ανταποκριθεί σε αυτόν τον σύνθετο ρόλο επιβάλλεται ταυτόχρονα ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η εφαρμογή μιας Επαγγελματικής Συμβουλευτικής Διαδικασίας με σκοπό την προώθηση της απασχόλησης και την καταπολέμηση της ανεργίας.
Προκειμένου ο θεσμός της Συμβουλευτικής και του Επαγγελματικού Προσανατολισμού να παίξει διευκολυντικό ρόλο και να λειτουργήσει ανατροφοδοτικά στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία, μπορεί να προχωρήσει, παράλληλα με τους συγκεκριμένους σκοπούς για τους οποίους έχει συσταθεί, και στην κάλυψη των πιο πάνω αναφερθέντων αναγκών που προκύπτουν στα μέρη του σχολικού συστήματος, ώστε να συμβάλλει στην ανάπτυξη της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης
Γενικός στόχος του θεσμού, μέσω της ατομικής και ομαδικής συμβουλευτικής διαδικασίας, είναι η άρση των εμποδίων που δυσκολεύουν την σύνδεση της αγοράς εργασίας με την εκπαιδευτική διαδικασία καθώς και τη μετέπειτα ομαλή κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των μαθητών.
Η συμβουλευτική διαδικασία, σε αυτή την περίπτωση, στοχεύει στη συνειδητοποίηση από πλευράς του συμβουλευόμενου μαθητή/ απόφοιτου πως η αναζήτηση και η εξεύρεση εργασίας, το πέρασμα δηλαδή από τον κόσμο των ανέργων σε αυτό των εργαζομένων, είναι μια σοβαρή και συστηματική ενασχόληση. Έτσι, η πραγματική και σωστή αναζήτηση αποτελεί μια πλήρη απασχόληση από μόνη της. Πώς θα ψάξει ένα άτομο για δουλειά, πώς θα απαντήσει σε μια αγγελία, τι θα πει στον υποψήφιο εργοδότη του ώστε να είναι αυτός που θα κερδίσει τη θέση εργασίας, είναι μερικά από τα σοβαρά ερωτήματα που τίθενται σε αυτή τη φάση αναζήτησης. Το πρώτο και το πιο σημαντικό που πρέπει κανείς να συνειδητοποιήσει όταν ψάχνει για δουλειά είναι η βεβαιότητά του ότι θέλει να δουλέψει και η έμπρακτη απόδειξη. Αυτό σημαίνει ενεργοποίηση του ατόμου και προσωπική επιστράτευση για το σκοπό αυτό. Επιστρατεύοντας και ενεργοποιώντας το δυναμικό του μπορεί να μπει σε μια διαδικασία αναζήτησης, συνδυάζοντας τρόπους, μέσα και τεχνικές, στοιχεία που θα πρέπει να έχει κατακτήσει μέσα από τη διαδικασία της επαγγελματικής συμβουλευτικής κατά τη διάρκεια της φοίτησής του.
Προτείνονται λοιπόν:
α) Η διάχυση του θεσμού της Συμβουλευτικής & του Επαγγελματικού Προσανατολισμού σε όλες τις τάξεις των ΕΠΑΛ, όπως και να ονομαστεί αυτό, μέσω του ωρολογίου προγράμματος. Λαμβάνοντας υπόψη την επιτακτική ανάγκη για στήριξη των μαθητών μας, οι οποίοι καλούνται σε σύντομο χρονικό διάστημα από την αποφοίτησή τους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας, προτείνουμε την εισαγωγή μαθήματος αντίστοιχου του ΣΕΠ, επικεντρωμένου όμως στην Επαγγελματική Συμβουλευτική.
β) Η αξιοποίηση του ήδη υπηρετούντος εκπαιδευτικού προσωπικού, το οποίο είναι επιμορφωμένο στον θεσμό Συμβουλευτικής & Επαγγελματικού Προσανατολισμού, μετά από κατάρτιση σχετικού μητρώου. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν επικουρικά στην διάχυση του θεσμού, αναλαμβάνοντας την υλοποίηση προγραμμάτων «Αγωγής Σταδιοδρομίας» και την διδασκαλία αντίστοιχων μαθημάτων, αντιμετωπίζοντας τα αιτήματα που προκύπτουν κατά την φοίτηση και αποφοίτηση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.
γ) Η συμβουλευτική υπηρεσία να αποτελέσει έναν χώρο διευκόλυνσης και ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, στην ανάπτυξη τεχνικών επίλυσης δυσκολιών, που τροχοπεδούν το επικοινωνιακό περιβάλλον της τάξης, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στην εκπαιδευτική κοινότητα, να σκιαγραφήσει την εικόνα ενός ανοικτού και άρα υγιούς σχολικού συστήματος που επιτρέπει την αλλαγή και την αναθεώρηση.
ε) Η στήριξη που θα προσφέρει ο θεσμός της Συμβουλευτικής & του Επαγγελματικού Προσανατολισμού, να περιλαμβάνει συμβουλευτική υποστήριξη, δημιουργικά εργαστήρια, επαγγελματική εξοικείωση, επαγγελματικό προσανατολισμό και κάθε άλλη μορφή διευκόλυνσης στην αντιμετώπιση προβλημάτων-αιτημάτων των μαθητών. Έτσι, με το πέρας της φοίτησης, τα άτομα να μπορούν να διεκδικήσουν καλύτερα τη συγκεκριμένη εργασιακή θέση, αφού θα έχουν εντοπίσει τους εργασιακούς τους στόχους, τις ανάγκες και τις προτεραιότητές τους και θα ξέρουν ποια είναι τα προσόντα τους.
Συνοψίζοντας:
Χρειαζόμαστε λειτουργίες που ν’ απαντούν και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των μαθητών της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης :
- μέσα από εκπαιδευτικές σχέσεις συνεργασίας, ανοχής και ενθάρρυνσης,
- μέσα από τη διαλεκτική προσέγγιση των βιωμάτων και των αιτημάτων τους,
- μέσα από διεργασίες κάθετης και οριζόντιας επικοινωνίας,
- μέσα από τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην πληροφορία και της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και τέλος
- μέσα από τη σύνδεση με την αγορά εργασίας και το κοινωνικό γίγνεσθαι.
Οι μαθητές της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης είναι σημαντικό αλλά και αναγκαίο ολοκληρώνοντας τη φοίτησή τους να διαθέτουν :
- τυπικά προσόντα, δηλαδή τίτλους και πιστοποιητικά σπουδών,
- πρακτικά εφόδια, δηλαδή εξειδικευμένες γνώσεις για την αναζήτηση και την άσκηση ενός επαγγέλματος και
- ποιοτικά εφόδια, όπως είναι η αυτοπεποίθηση, η προσωπική συγκρότηση, η κριτική σκέψη, η ανάπτυξη της ικανότητας για λήψη αποφάσεων, οι κοινωνικές δεξιότητες, ένα ικανοποιητικό επίπεδο γενικής μόρφωσης κλπ.
* Ο Βασίλης Ζενζεφύλλης είναι εκπαιδευτικός.
