Από την Δευτέρα 9/11 η πλειονότητα των εργαζομένων δεν θα επιστρέψει στα γραφεία του μετά από την ξεκούραση του Σαββατοκύριακου, αλλά αντιθέτως, θα φτιάξει καφέ και θα ανοίξει τον υπολογιστή για να δουλέψει ηλεκτρονικά, κατά πάσα πιθανότητα, φορώντας ακόμα την πιτζάμα του.
Οι υπόλοιποι, δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι θα ξεκινήσουν κανονικά για τη δουλειά τους, η οποία πολύ πιθανόν να είναι ακόμα πιο απαιτητικοί τις ημέρες που ο υπόλοιπος κόσμος θα είναι σε καραντίνα. Έτσι οι εργαζόμενοι του σήμερα, χωρίζονται σε δυο βασικές κατηγορίες όσους εργάζονται εξ αποστάσεως και όσους εργάζονται στον τόπο δουλειάς τους. Ένα μεγάλο χαρακτηριστικό που τους ενώνει; Η υγεία και των δύο κατηγοριών βρίσκεται σε κίνδυνο. Και όχι ο μεγάλος εχθρός δεν είναι στην προκειμένη ο κορωνοϊός, αλλά ο παρουσιασμός. Το φαινόμενο δηλαδή κατά το οποίο ο εργαζόμενος μπορεί να αντιμετωπίζει κάποιο μικρό ή και μεγάλο πρόβλημα υγείας αλλά συνεχίζει να εργάζεται είτε διότι εξαναγκάζεται από τον εργοδότη του, είτε γιατί νοιώθει πως η απουσία του θα απειλήσει τη θέση του ή ακόμα και την βιωσιμότητα της επιχείρησης. Νοιώθει δηλαδή την υποχρέωση να βάλει πάνω από την υγεία του τις ευθύνες που έχει στην εργασία του.
Το ενδιαφέρον με το φαινόμενο αυτό είναι πως στην συλλογική συνείδηση όσων κάνουν καριέρα θεωρείται πλεονέκτημα και μέρος της εργασιακής ηθικής που καλούμαστε να επιδείξουμε. Όμως, ο παρουσιασμός ή αγγλιστί presenteeism όχι μόνο θεωρείται από τους σύγχρονους επιστήμονες μια εργασιακή πανδημία αλλά και αποτελεί ένα από τα πρώτα φαινόμενα επιβάρυνσης της σωματικής και ψυχικής υγείας στη λίστα των Παγκόσμιων Οργανισμών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μιας και τα αποτελέσματά του δεν επηρεάζουν μόνο την αποδοτικότητα των εργαζομένων και την κερδοφορία των επιχειρήσεων αλλά και έχουν κατάφορες συνέπειες για τα ασφαλιστικά ταμία, αφού όσοι παρουσιάζουν παρουσιασμό στην εργασιακή τους ζωή όχι μόνο τείνουν να βγαίνουν σε πρόωρες συντάξεις αλλά και να κάνουν εκτεταμένη χρήση των υπηρεσιών υγείας.
Ο λόγος είναι πως λειτουργεί σωρευτικά και επιβαρύνει την σωματική και ψυχική υγεία του εργαζόμενου μακροπρόθεσμα. Αποτέλεσμα αυτής της σώρευσης είναι όχι μόνο η δημιουργία μακροχρόνιων και ανίατων ασθενειών αλλά και η πτώση της αποδοτικότητας του εργαζομένου, είτε λόγω της ασθένειας είτε λόγω της υπέρβασης που καλούνται να κάνουν οι εργαζόμενοι. Σύμφωνα με έρευνα της Deloitte (2017) η αναλογία της επένδυσης στην ψυχική υγεία των εργαζομένων από τους εργοδότες είναι 1/5. Δηλαδή για κάθε ευρώ που ξοδεύουν έχουν απόδοση 5. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως το κόστος του παρουσιασμού φαίνεται να πολλαπλασιάζεται όσο η ηλικία και το μισθολογικό κόστος ανεβαίνει. Στον αντίποδα αυτού του ευρήματος είναι πως όσο νεότερος είναι ο εργαζόμενος τόσο μεγαλύτερα συμπτώματα παρουσιασμού εμφανίζει, ενώ σύμφωνα με έρευνα της Deloitte (2020) στην Αγγλία, περίπου το 60% των εργαζομένων κάτω των 50 και 50% των 50+ παρουσιάζουν παρουσιασμό, με τις ημέρες ασθενείας που κάνουν χρήση οι εργαζόμενοι να έχουν μειωθεί κατά μέσο όρο κατά δέκα ημέρες τα τελευταία χρόνια.
Ενώ το κόστος του παρουσιασμού για τις επιχειρήσεις αγγίζει τα 30 δις ετησίως, μιας και οι εργοδότες λόγω του φαινομένου αυτού καλούνται να αντιμετωπίσουν την παραίτηση και άρα επανεκπαίδευση και μειωμένη αποδοτικότητα των νέων εργαζομένων, την μείωση της αποδοτικότητας των παλαιών εργαζομένων και τα λάθη εν ώρα εργασίας που γίνονται λόγω επιβαρυμένης ψυχικής και σωματικής υγείας.
Στην Ελλάδα, σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Hellas EAP (2019) το 34% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως αισθάνονται πως μετέχουν στην δουλειά τους μόνο ως φυσική παρουσία και το 49% πως αισθάνονται εξάντληση κατά την εργασία τους, ενώ το 23% πως λειτουργούν μηχανικά, δίχως να ενδιαφέρονται για την ποιότητα της εργασίας τους, ποσοστά που ενδέχεται να είναι ακόμη μεγαλύτερα μιας και η Hellas EAP δημοσίευσε αποτελέσματα για τις επιχειρήσεις που συνεργάζεται, και άρα ήδη υπάρχει κουλτούρα διασφάλισης της ποιότητας ζωής και εργασίας των εργαζομένων.
Στις μέρες μας παρόλο που οι εξ αποστάσεως εργαζόμενοι φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευνοημένοι ως προς την ασφάλειά τους και τις συνθήκες δουλειάς, η αλήθεια είναι πως εμφανίζουν μάλλον μεγαλύτερο κίνδυνο παρουσιασμού αλλά και συνέχισης της δουλειάς τους εις βάρος του ελευθέρου τους χρόνου. Το φαινόμενο αυτό, το οποίο είναι σχετικά νέο ειδικά στην ελληνική πραγματικότητα ελλοχεύει περισσότερους κινδύνους από τον κλασικό παρουσιασμό και ονομάζεται ψηφιακός παρουσιασμός.
Πλέον, σε συνθήκες σχετικής απομόνωσης οι εργαζόμενοι καλούνται όχι απλά να πάρουν τη δουλειά σπίτι αλλά και να καταλύσουν ουσιαστικά ότι όρια υπήρχαν στον ελεύθερο χρόνο του εργαζόμενου. Έτσι με την ίδια ή και μειωμένη αμοιβή καλούνται να παράξουν το ίδιο ή και περισσότερο, με το περιθώριο για δήλωση ασθένειας να στενεύει ακόμα περισσότερο, αφού όσο άρρωστος και αν είσαι σίγουρα μπορείς μέσα στην ημέρα να απαντήσεις σε αυτό το μέιλ ή να συμμετάσχεις σε αυτό το διαδικτυακό μίτινγκ πίνοντας το τσαγάκι σου.
Το κόστος όμως όπως είδαμε είναι τεράστιο για εργοδότες, εργαζόμενους και κράτος, έτσι υπάρχει αδήριτη ανάγκη όχι μόνο να γίνει συστηματική ενημέρωση για τον παρουσιασμό και τις συνέπειές του, αλλά να ληφθούν μέτρα προστασίας των εργαζομένων έναντι του ψηφιακού και κλασικού παρουσιασμού άμεσα.
Η Όλγα Δούρου είναι κοινωνιολόγος-συγγραφέας.
