Είναι εξαιρετικά δύσκολη οποιαδήποτε πρόβλεψη της επόμενης μέρας για μια σειρά λόγων κυριότερος εκ των οποίων είναι πως η πανδημία είναι ακόμη σε εξέλιξη. Ένας άλλος λόγος είναι πως η πανδημία βρήκε το διεθνές σύστημα σε φάση γεωπολιτικών εξελίξεων και συγκεκριμένα στη μετάβαση από ένα σημείο ισορροπίας σε ένα άλλο χωρίς να γνωρίζουμε τη μορφή του νέου σημείου ισορροπίας, το χρόνο και κυρίως τον τρόπο άφιξης σε αυτό. Σε αυτό το περιβάλλον είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάσουμε την επόμενη μέρα χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς ακόμη και του πρόσφατος παρελθόντος με ότι αυτό συνεπάγεται στην ασφάλεια των συμπερασμάτων μας.
Προφανώς και η πανδημία θα επηρεάσει τις εξελίξεις. Κάποιες θα τις επιταχύνει, άλλες θα τις αναστείλει-ακυρώσει και σε άλλες θα βάλει τη δική της σφραγίδα στην τελική τους μορφή. Στον πυρήνα όλων αυτών θα βρεθεί την επόμενη μέρα η οικονομία, η οποία προφανώς θα ρυμουλκήσει και τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Κι αυτό καθιστά τις προβλέψεις ακόμη πιο δύσκολες. Σύμφωνα με το Χάγιεκ η οικονομία μοιάζει περισσότερο με τη βιολογία, η οποία δεν μπορεί να προβλέψει την επιβίωση ενός συγκεκριμένου οργανισμού αλλά μπορεί να προβλέψει πρότυπα ειδογένεσης και αφανισμού. Οι οικονομολόγοι δεν μπορούν να προβλέψουν οικονομικές επιδόσεις, πόσο μάλλον να σχεδιάσουν οικονομικούς στόχους μας είπε.
Στη μάχη αντιμετώπισης της πανδημίας και των συνεπειών της η παγκόσμια κοινότητα ενεργοποίησε όλο το οπλικό της σύστημα. Γρήγορα έγινε αντιληπτό πως τα εργαλεία της νομισματικής πολιτικής δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα της ρευστότητας στο πλαίσιο περιορισμού της διαφαινόμενης ύφεσης και σχεδόν άμεσα επιστρατεύθηκε το κεϋνσιανό μοντέλο της επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής με προγράμματα μαμούθ χωρίς προηγούμενο στην παγκόσμια οικονομική ιστορία.
Αυτή τη φορά ακολούθησε και η Ευρώπη και στην κατεύθυνση αυτή έβαλε στον πάγο το Σύμφωνο Σταθερότητας ενώ αναζητεί τρόπους εξασφάλισης του απαιτούμενου δημοσιονομικού χώρου στις χώρες-μέλη του φτωχού νότου. Δύσκολο πρόβλημα που οδήγησε γι άλλη μια φορά στην σκληρή αντιπαράθεση βορρά και νότου αυξάνοντας επικίνδυνα τον Ευρωσκεπτικισμό. Πέραν της οικονομικής όμως διάστασης γι άλλη μια φορά αντί συλλογικής δράσης παρακολουθήσαμε την κάθε χώρα-μέλος ξεχωριστά να σπεύδει να σώσει τον εαυτό της. Κι όταν καθυστερημένα έκανε την εμφάνισή της μια προσπάθεια συλλογικής δράσης δεν ήταν αποτελεσματική στο βαθμό που θα έπρεπε. Νέοι τριγμοί στα θεμέλια της Ένωσης και πλέον είναι εμφανής η ανάγκη ενός νέου οράματος που θα εμπνεύσει και πάλι του λαούς της Ευρώπης. Τούτο απαιτεί από τους επικεφαλής των κρατών-μελών να βγάλουν το καπέλο του λογιστή και να φορέσουν αυτό του ηγέτη. Το τι τελικά θα γίνει κανείς σήμερα δεν μπορεί να προβλέψει.
Υπάρχουν όμως κι άλλα ζητήματα που πρέπει να δούμε. Στην Ουγγαρία ο Ορμπάν έκλεισε τη Βουλή, έβγαλε το στρατό στο δρόμο και επέβαλε λογοκρισία με τη δικαιολογία της πανδημίας. Και σε άλλες χώρες όμως με αφορμή την πανδημία έχουμε μια επικίνδυνη για τη δημοκρατία αύξηση των εξουσιών στους Κυβερνώντες. Ο Χιουμ είπε πως σπάνια η ελευθερία χάνεται όλη μονομιάς. Σύμφωνα με τον Χαγιεκ ο δρόμος προς τη δουλεία είναι στρωμένος με καλές προθέσεις ενώ η διαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας για πολιτικούς σκοπούς οδηγεί στον δεσποτισμό. Κι αυτό συμβαίνει σε μια περίοδο που η δημοκρατία αμφισβητείται από κάποιους για την αποτελεσματικότητά της στην προώθηση της ευημερίας των πολιτών επειδή λόγω καθυστέρησης στη λήψη αποφάσεων αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό των χωρών της ανατολής. Και βέβαια σε συνθήκες ιδεολογικού κενού και πολιτικής απάθειας τέτοιες καταστάσεις, όπως είπε ο Καστοριάδης, είναι περισσότερο πιθανόν να οδηγήσουν σε ολοκληρωτισμό παρά σε ένα νέο δημοκρατικό ξύπνημα. Ας το έχουμε υπόψη μας.
Όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά σκέψεις και προβληματισμοί. Ο κόσμος αλλάζει με ταχύτητες που προκαλούν ζάλη και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη στάση των λαών απέναντι στο νέο ιδιότυπο αυτό παγκόσμιο-ολοκληρωτικό «πόλεμο». Η ιστορία είναι δημιουργία.
O Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι Υποστράτηγος εν Αποστρατεία, στρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας.
